Vertrouwensleer bij bedrijfsovernames: praktische tips

In dit artikel wordt ingegaan op de vertrouwensleer in het kader van bedrijfsovernames. Wanneer is er sprake van zogenoemd ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ en mag je onderhandelingen zomaar afbreken en zo ja, wat zijn daar de gevolgen van?

Wat houdt de vertrouwensleer in?

De vertrouwensleer is een juridisch principe dat gaat over het vertrouwen dat partijen in elkaar mogen hebben tijdens onderhandelingen, vooral in de fase voordat een contract is gesloten (de precontractuele fase), dat de overeenkomst tot stand zal gaan komen. In de context van een bedrijfsovername kan het zo zijn dat de gesprekken al vergevorderd zijn en er bepaalde toezeggingen of gedragingen zijn geweest die bij jou als partij de indruk wekken dat de overname zeker doorgaat. Als de andere partij dan plotseling de onderhandelingen afbreekt, kun je je afvragen of dat wel zomaar mag.

Volgens de vertrouwensleer kan een partij aansprakelijk zijn voor schade als er sprake is van gerechtvaardigd vertrouwen dat de overname tot stand zou komen, en dit vertrouwen op een onredelijke manier wordt geschonden door het abrupt afbreken van de onderhandelingen.

Gerechtvaardigd vertrouwen: wat houdt het in?

Gerechtvaardigd vertrouwen betekent dat jij als partij mag aannemen dat de onderhandelingen in principe zullen leiden tot een overeenkomst. Dit vertrouwen moet echter wel ‘gerechtvaardigd’ zijn. Dat wil zeggen dat er voldoende duidelijke signalen of toezeggingen moeten zijn geweest om jouw verwachting te rechtvaardigen. Enkele factoren die hierbij een rol spelen zijn:

• Vergevorderde onderhandelingsfase: als de onderhandelingen al lang duren, kunnen er duidelijke indicaties zijn dat beide partijen daadwerkelijk een overeenkomst willen sluiten.
• Concrete afspraken: zijn partijen er op hoofdlijnen al uit, zijn er al conceptovereenkomsten opgesteld of zijn er toezeggingen gedaan, zoals een voorlopig koopcontract of intentieverklaring? Dan kan dit duiden op gerechtvaardigd vertrouwen.
• Gedrag van de andere partij: als de andere partij zich bijvoorbeeld uitlaat dat alleen de laatste details nog moeten worden besproken, kan dit bijdragen aan jouw gerechtvaardigde verwachting dat de deal rondkomt.

Als je op basis van bovenstaande factoren gerechtvaardigd vertrouwen hebt dat de overname doorgaat, kan het abrupt beëindigen van de onderhandelingen problematisch zijn voor de andere partij. Voor die andere partij is het evenzeer van belang om rekening te houden met de genoemde factoren in de communicatie met de andere partij, als je enige vrijheid wilt behouden om je terug te kunnen trekken uit de onderhandelingen. Met andere woorden: voor die partij kan het belangrijk zijn om niet te veel vertrouwenwekkende handelingen of uitingen te doen.

Het afbreken van onderhandelingen

Het afbreken van onderhandelingen is in principe toegestaan, maar niet altijd zonder gevolgen. Dit hangt af van de fase waarin de onderhandelingen zich bevinden en of er bij de andere partij gerechtvaardigd vertrouwen is gewekt.

Het afbreken van onderhandelingen kan gerechtvaardigd zijn als:

• Er nog belangrijke punten openstaan die niet opgelost kunnen worden.
• Er nieuwe omstandigheden zijn die de overname minder aantrekkelijk maken voor de afbrekende partij.
• De afbrekende partij altijd duidelijk heeft gemaakt dat er nog geen definitieve toezeggingen zijn gedaan.

In deze gevallen is het doorgaans (maar ook niet altijd) toegestaan om de onderhandelingen te beëindigen, zonder dat er schadevergoeding verschuldigd is.

Maar als het vertrouwen onterecht wordt geschaad, kan de afbrekende partij aansprakelijk zijn. Dit wordt ‘precontractuele aansprakelijkheid’ genoemd. De partij die de onderhandelingen afbreekt kan dan worden verplicht om de schade te vergoeden die is ontstaan door het onrechtmatige afbreken van de onderhandelingen. Dit kan bijvoorbeeld bestaan uit gemaakte kosten voor due diligence of andere voorbereidende werkzaamheden.

Schadevergoeding bij onterecht afbreken van onderhandelingen

Wanneer er sprake is van gerechtvaardigd vertrouwen en een partij toch zonder goede reden de onderhandelingen afbreekt, kan de gedupeerde partij aanspraak maken op een schadevergoeding. Deze vergoeding is meestal beperkt tot de kosten die je hebt gemaakt gebaseerd op het gerechtvaardigde vertrouwen dat de overname zou plaatsvinden, zoals advieskosten of kosten voor accountants en juristen.

Bij het vaststellen van de hoogte van de schade door de rechter kunnen tal van factoren een rol spelen, zoals hoe vergevorderd de onderhandelingen waren, of er al concrete afspraken op papier stonden en/of de gedragingen van beide partijen. Meestal gaat het voornamelijk om de gemaakte kosten in de precontractuele fase, maar soms kan de schade zelfs zien op een vergoeding van de winst die er zou zijn gemaakt als de overname wel door zou zijn gegaan (positief contractsbelang).

Praktische tips voor bestuurders en ondernemers

1. Wees transparant: zorg ervoor dat je tijdens de onderhandelingen altijd duidelijk communiceert over de stand van zaken. Laat duidelijk weten wanneer er nog geen definitieve afspraken zijn gemaakt.
2. Leg afspraken vast: een intentieverklaring of memorandum of understanding (MoU) kan helpen om verwachtingen aan beide kanten te managen en juridische claims te voorkomen.
3. Wees alert op signalen: als de andere partij lang blijft treuzelen of plotseling afwachtend wordt, kan dit een indicatie zijn dat ze zich willen terugtrekken. Blijf altijd kritisch, ook op je eigen signalen. Weet dat ook jouw signalen bij de ander een bepaald vertrouwen kunnen wekken.
4. Juridisch advies: in de precontractuele fase is het verstandig om juridisch advies in te winnen, vooral om te voorkomen dat je onbedoeld rechten weggeeft of jezelf blootstelt aan risico's.

Conclusie

In de precontractuele fase van een bedrijfsovername kan er veel misgaan als het gaat om verwachtingen en vertrouwen. De vertrouwensleer biedt een juridisch kader waarmee je in bepaalde gevallen aanspraak kunt maken op compensatie als de onderhandelingen onterecht worden afgebroken. Maar voorkomen is altijd beter dan genezen. Heldere communicatie en het vastleggen van afspraken kan veel problemen voorkomen.

Heb je vragen over dit onderwerp, neem dan gerust contact op met één van onze advocaten. Ons team staat klaar om je te helpen bij het maken van de juiste stappen in het overnameproces.